Przegląd książkowy

Tajga – krugom tajga

„Tajga. Tamtego lata w Kajenie” to powieść uzupełniająca losy syberyjskich zesłańców 1940 roku, zpoczątkowane „Syberiadą polską” a potem kontynuowane „Czasem kukułczych gniazd”. Autor tego wysoko ocenianego cyklu powieściowego – Zbigniew Domino, tak mówił o swym zamyśle: „W „Tajdze” jeszcze raz wracam do tematyki syberyjskiego zesłania. Wracam posłuszny pisarskiej intuicji. Nie dawały mi bowiem spokoju własne wspomnienia, pogubione ważne wątki fabularne, czytelniczo ciekawe”. Pisarz wydobywa więc z pamięci to, co „przeoczył” albo nie rozwinął w „Syberiadzie”. W pierwszej części utworu: „Tamtego lata w Kajenie” pokazuje paradoksalne spotkanie na zesłaniu dwóch walczących ze sobą w Europie narodów – Polaków i Niemców. Okazuje się, że wspólna niedola, cierpienia, śmierci najbliższych mogą kształtować stosunki międzyludzkie niezależnie od wielkiej polityki. Dotyczy to zwłaszcza dzieci, a świat w powieściach Domino ukazywany jest z perspektywy dziecka, młodego, dorastającego chłopaka – Staszka Doliny, który jest porte parole samego pisarza. Tu, na Syberii przeżywa pierwsze rozterki miłosne, uczy się odpowiedzialności za bliskich i ćwiczy się w twardej szkole przetrwania. Tajga staje się jego domem i prawdziwą nauczycielką życia. O tym Domino wspomina w drugiej części swojej książki, akcja której toczy się w Kaluczem i Borowince. Zapadło w nim głęboko powiedzenie: „Tajga, tajga, krugom tajga…” i surowe prawa tego miejsca. Dlatego żegnając się z nią na zawsze oddaje jej sprawiedliwość: „Żegnaj, tajgo. Bo choć dzika, groźna i mroźna, nie zawsze macochą mi byłaś”. Piękne i nostalgiczne obrazy tajgi zimowej, wiosennej, jesiennej wyłaniają się z pamięci pisarza. Ale taki też, ciepły i nostalgiczny jest jego stosunek do Syberii i Sybiraków. Szczególnie podkreśla go, opisując relacje mieszkańców Borowinki z zesłanymi Polakami.

Wg zgodnej opinii krytyków literackich, polskich i zagranicznych cykl powieściowy Domino nie tylko najpełniej oddaje masową deportację Polaków na Syberię w czasie ostatniej wojny („Syberiada polska” i „Tajga”) oraz ruchy migracyjne w Zachodniej Polsce po ustaleniu nowych granic („Czas kukułczych gniazd”), ale również rzuca nowe światło na te tragiczne procesy dziejowe, pokazując złożoność stosunków międzyludzkich, w których często współczucie brało górę nad nieufnością i wrogością. W tym kontekście warto przeczytać tę książkę.

W 2006 roku w wydawnictwie MiK ukazało się rosyjskie wydanie „Syberiady polskiej” w tłumaczeniu Natalii Wiertiaczych. „Tajga”, mimo podjętej próby nie została przetłumaczona na język rosyjski. Swoistym epilogiem do syberyjskiej twórczości Zbigniewa Domino jest powieść „Sybiraczka”, poświęcona jego matce, zmarłej w 1940 roku na tyfus niedługo po deportacji rodziny na Syberię. Powieść ukazała się już po śmierci autora w 2019 roku, który ostatnie lata życia przeżył w cieniu poważnych zarzutów skierowanych przeciwko niemu w związku z jego działalnością jako prokuratora wojskowego w czasach stalinowskich. Być może podjęcie tematyki syberyjskiej było rodzajem swoistej ucieczki od czasów mrocznych w życiu tego pisarza. Ale to już inna historia.

Dariusz Klechowski

Zbigniew Domino: Tajga. Tamtego lata w Kajenie, Wydawnictwo Studio EMKA, Warszawa 2007. – 251 s.

Zbigniew Domino (1929 – 2019) – polski prozaik, autor powieści: „Syberiada polska” (2001) o losie deportowanych Polaków na Syberię, a także ponad dziesięciu zbiorów opowiadań, reportaży, m.in.:

„Błędne ognie”, „Pszenicznowłosa”, ”Brama niebiańskiego spokoju”, „Cedrowe orzeszki”.